ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) એ 2000 રૂપિયાની નોટને(2000 Currency Note ) ચલણમાંથી પાછી ખેંચવાની જાહેરાત કરી છે. RBI એ બેંકોને તાત્કાલિક અસરથી 2000 રૂપિયાની નોટો જારી કરવાનું બંધ કરવાની સલાહ આપી છે. જો કે, રૂ. 2000 ના મૂલ્યની બેંક નોટો કાનૂની ટેન્ડર તરીકે ચાલુ રહેશે. મળતી માહિતી મુજબ, RBIએ આ નિર્ણય ક્લીન નોટ પોલિસી અંતર્ગત લીધો છે. RBI એ કહ્યું છે કે આ નોટો 30 સપ્ટેમ્બર સુધી કાયદેસર રીતે માન્ય રહેશે.
આ બે હજારની નોટનો ટ્રેન્ડ 2016માં શરૂ થયો હતો. જ્યારે કેન્દ્ર સરકારે 500 અને 1000ની નોટો પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. જોકે, બાદમાં 500ની નવી નોટો ચોક્કસપણે જારી કરવામાં આવી હતી. હવે બજારમાં માત્ર 500, 200, 100, 50, 10, 20ની નોટો ચલણમાં છે.
2000ની નોટ 2016 પછી ચલણમાં આવી
રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાના વાર્ષિક અહેવાલ મુજબ 2016ના નોટબંધી બાદ 1.3 લાખ કરોડનું કાળું નાણું બહાર આવ્યું હતું. જ્યારે 500 અને 1000 રૂપિયાની નોટો પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો, ત્યારે જ RBIએ 2000 રૂપિયાની નોટો લોન્ચ કરી હતી. 2016થી અત્યાર સુધીમાં 500 અને 2000ની કુલ 6,849 કરોડ નોટો છાપવામાં આવી છે. બે હજારની નોટ છેલ્લે 2018-19માં છાપવામાં આવી હતી. આંકડા દર્શાવે છે કે 2016-17માં પ્રથમ વખત બે હજાર રૂપિયાની 350 કરોડ નોટો છાપવામાં આવી હતી. બીજા વર્ષમાં મોટો ઘટાડો થયો હતો. 2017-18માં માત્ર 15.10 કરોડ બે હજાર રૂપિયાની નોટો જ છપાઈ હતી. ગત વખતે 2018-19માં બે હજાર રૂપિયાની 4.70 કરોડ નોટો છાપવામાં આવી હતી.
કાયા વર્ષમાં કેટલી નોટો છપાઈ
2016-17 350 કરોડ
2017-18 15.10 કરોડ
2018-19 4.70 કરોડ
2019-20 00
2020-21 00
2021-22 00
કુલ 370 કરોડ
2018માં જ રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાએ 2000ની નોટ છાપવાનું બંધ કરવાનો નિર્ણય લીધો હતો.
2000ની કેટલી નોટો ગાયબ થઈ?
ડિસેમ્બર 2022માં એક પ્રશ્નના જવાબમાં કેન્દ્ર સરકારે કહ્યું હતું કે 2000ની નોટોનું સર્ક્યુલેશન ઘટ્યું છે. છ વર્ષમાં બે હજાર રૂપિયાની 102 કરોડ નોટો નાશ પામી. આ પછી, બાકીની નોટો ચલણમાં હોવી જોઈતી હતી, પરંતુ 54 કરોડ નોટો ગાયબ છે. 2021-22માં બે હજાર રૂપિયાની માત્ર 214.2 કરોડ નોટ જ ચલણમાં હતી. ગુમ થયેલ 2000 રૂપિયાની 54 કરોડ નોટોની કિંમત લગભગ 1.08 લાખ રૂપિયા છે. હવે સરકારના આ નિર્ણયથી આ નોટો સરળતાથી જાણી શકાશે.
કેન્દ્ર સરકારે એ પણ જણાવ્યું હતું કે નાણાકીય વર્ષ 2016-17માં દેશમાં 13.10 લાખ કરોડ રૂપિયા ચલણમાં હતા. તેમાંથી રૂ. 2,000ની નોટોની કિંમત રૂ. 6.57 લાખ કરોડ એટલે કે 50.2 ટકા હતી. 2021-22માં તે ઘટીને માત્ર 13.8 ટકા થઈ. તે સમયે દેશમાં કુલ 31.06 લાખ કરોડ રૂપિયાની નોટો ચલણમાં હતી અને તેમાંથી માત્ર 2000 રૂપિયાની 4.28 લાખ કરોડ રૂપિયાની નોટો ચલણમાં હતી.
RBIએ નોટ છાપવાનું બંધ કરી દીધું, પરંતુ નકલી નોટો છાપવાનું શરૂ થઇ ગયું.
આરબીઆઈએ 2019-20થી જ બે હજાર રૂપિયાની નોટ છાપવાનું બંધ કરી દીધું હતું, પરંતુ આ દરમિયાન નકલી નોટોનો ધંધો તેજ થઈ ગયો. બાંગ્લાદેશ અને પાકિસ્તાનમાં મોટા પાયે નકલી નોટો છાપવામાં આવી. આંકડાઓ પણ આ સાબિત કરે છે. નેશનલ ક્રાઈમ રેકોર્ડ બ્યુરોના ડેટા અનુસાર, દેશની ઘણી એજન્સીઓએ 2022 સુધી લગભગ 245.33 કરોડની નકલી નોટો રિકવર કરી છે. 2021માં 20.21 કરોડની 3.10 લાખથી વધુ નકલી નોટો જપ્ત કરવામાં આવી હતી. અગાઉ 2020માં 92.17 કરોડની 8.34 લાખ નકલી નોટો મળી આવી હતી. મોટાભાગની નકલી નોટો 2000 રૂપિયાની હતી.
