સમુદ્ર મંથનની પૌરાણિક કથાઓમાં મંદરાચલ પર્વતની આસપાસ લપેટાયેલા વાસુકી નાગના અસ્તિત્વને સાબિત કરવા માટે જરૂરી વૈજ્ઞાનિક આધારો મળી આવ્યા છે. IIT રૂરકીના એક મહત્વપૂર્ણ સંશોધનમાં, ગુજરાતના કચ્છમાં આવેલી ખાણમાંથી વિશાળ સાપની કરોડરજ્જુના અવશેષો મળી આવ્યા છે.
આ અવશેષો 4.7 કરોડ વર્ષ જૂના છે. વૈજ્ઞાનિકોએ જે સાપના હાડકાના અવશેષો મળ્યા છે તેનું નામ વાસુકી ઈન્ડીકસ રાખ્યું છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે આ અવશેષો પૃથ્વી પર અત્યાર સુધીના સૌથી મોટા સાપના હોઈ શકે છે. વૈજ્ઞાનિકોએ કચ્છની પાનંધરાવ લિગ્નાઈટ ખાણમાં 27 અવશેષો શોધી કાઢ્યા છે, જે સાપની કરોડરજ્જુના ભાગો છે.
જો વાસુકી આજે જીવતો હોત તો તે મોટા અજગર જેવો દેખાતો.
આમાંના કેટલાક સાપ જીવતા હતા ત્યારે તેમની જેવી જ હાલત છે. વૈજ્ઞાનિકોના મતે જો આજે વાસુકીનું અસ્તિત્વ હોત તો તે આજના મોટા અજગર જેવો દેખાતો હોત અને તે ઝેરી ન હોત. આ ખાણ કચ્છના પણંધ્ર પ્રદેશમાં આવેલી છે અને અહીંથી ઓછી ભેજવાળી ગુણવત્તાનો કોલસો (લિગ્નાઈટ) કાઢવામાં આવે છે. આ સંશોધન સાયન્ટિફિક રિપોર્ટ્સ જર્નલમાં પ્રકાશિત થયું છે.
સંશોધનના મુખ્ય લેખક અને આઈઆઈટી રૂરકીના સંશોધક દેબાજીત દત્તાએ કહ્યું કે કદને જોઈને એવું કહી શકાય કે વાસુકી ધીમી ગતિએ ચાલતો સાપ હતો, જે એનાકોન્ડા અને અજગરની જેમ પોતાના શિકારનું ગળું દબાવીને તેને મારી નાખતો હતો. .
જ્યારે પૃથ્વીનું તાપમાન આજના કરતાં ઘણું વધારે હતું, ત્યારે આ સાપ દરિયાકાંઠાના વિસ્તારની આસપાસની ભેજવાળી જમીનમાં રહેતો હતો. આ સાપ સેનોઝોઇક યુગમાં રહેતો હતો, જે 65 મિલિયન વર્ષો પહેલા ડાયનાસોરના લુપ્ત થયા પછી શરૂ થયો હતો.
કરોડરજ્જુનો સૌથી મોટો ભાગ સાડા ચાર ઇંચનો છે
વાસુકી નાગની કરોડરજ્જુનો સૌથી મોટો ભાગ સાડા ચાર ઈંચ લાંબો હોવાનું જાણવા મળ્યું છે અને વૈજ્ઞાનિકોના મતે વિશાળકાય સાપના શરીરના નળાકાર આકારની ગોળાકારતા લગભગ 17 ઈંચ જેટલી હશે.
આ શોધમાં સાપનું માથું મળ્યું નથી. દત્તા કહે છે કે વાસુકી એક વિશાળ પ્રાણી હોવો જોઈએ, જેણે પોતાનું માથું કોઈ ઊંચી જગ્યા પર આરામ કર્યા પછી, બાકીના શરીરને તેની આસપાસ લપેટી લીધું હશે. પછી તે ભેજવાળી જમીનમાં અવિરત ટ્રેનની જેમ આગળ વધી રહી હશે. તે મને જંગલ બુકના વિશાળ સર્પ ‘કા’ની યાદ અપાવે છે.
વાસુકીનો આહાર શું હતો તે અંગે વૈજ્ઞાનિકોને ખાતરી નથી, પરંતુ તેના કદને ધ્યાનમાં લેતા એવું માનવામાં આવે છે કે તે મગર અને કાચબા સિવાય વ્હેલની બે આદિમ પ્રજાતિઓ ખાતો હોવો જોઈએ.
વાસુકી મેડાસોઇડ સાપના વંશનો સભ્ય હતો, જે લગભગ 90 મિલિયન વર્ષો પહેલા જીવતો હતો અને લગભગ 12,000 વર્ષ પહેલા લુપ્ત થઈ ગયો હતો. સાપની આ પ્રજાતિ ભારતમાંથી ઉદ્ભવી અને દક્ષિણ યુરેશિયા અને ઉત્તર આફ્રિકામાં ફેલાયેલી છે.
