આઝાદીની ચળવળમાં બાળ ગંગાધર તિલકનું(Bal Gangadhar Tilak) નામ હંમેશા સુવર્ણ અક્ષરે લખવામાં આવે છે. તેમનું બાળપણનું નામ બળવંત રાવ હતું. બાદમાં તેમને લોકમાન્યનું બિરુદ મળ્યું. તેમનો જન્મ 23 જુલાઈ 1856ના રોજ કોંકણ પ્રદેશ (રત્નાગીરી), મહારાષ્ટ્રના ચીખલી ગામમાં થયો હતો. પિતા ગંગાધર રામચંદ્ર તિલક બ્રાહ્મણ હતા. તિલક કોંગ્રેસમાં નેતા હતા અને તેમણે ‘સ્વરાજ મારો જન્મસિદ્ધ અધિકાર છે અને હું મેળવી ને જ જંપીશ’ એવું સૂત્ર આપ્યું હતું. લોકમાન્ય તિલક આજે પણ એટલા જ સુસંગત છે જેટલા તેઓ પહેલા હતા. પત્રકારત્વ જગતમાં રાષ્ટ્રીય મૂલ્યો સ્થાપિત કરવા માટે તેમણે જે હિંમત, સંઘર્ષ અને બુદ્ધિમત્તા દર્શાવી હતી તે આજે પણ અનુભવાય છે.
બાળ ગંગાધર તિલક બાળપણથી જ અત્યંત તેજસ્વી હતા. બ્રિટિશ સરકારની નીતિઓના વિરોધને કારણે એક સમયે તેમને મુકદ્દમા અને હેરાનગતિનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. 1897માં પ્રથમ વખત તિલક પર રાજદ્રોહનો કેસ ચલાવવામાં આવ્યો અને તેમને જેલમાં મોકલવામાં આવ્યા. આને કારણે તેમને લોકમાન્યનું બિરુદ મળ્યું. સ્વતંત્રતા ચળવળમાં હજારો લોકો માટે આદર્શ એવા લોકમાન્ય તિલક મધ્યમ હિંદુત્વના હિમાયતી હતા. આ સાથે તેઓ કટ્ટરવાદી ગણાતા લોકોના આદર્શ પણ હતા. ધાર્મિક પરંપરાઓને ચોક્કસ સ્થળેથી રાષ્ટ્રીય સ્તરે લઈ જવાનો અનોખો પ્રયાસ કરનાર તિલક ખરા અર્થમાં લોકપ્રિય હતા.
બ્રિટિશ કાળ દરમિયાન હિંદુઓ કોઈ સાંસ્કૃતિક પ્રસંગ કે ઉત્સવ એકસાથે કે એક જગ્યાએ ભેગા થઈને ઉજવી શકતા ન હતા. પહેલા લોકો પોતાના ઘરે ગણેશોત્સવ ઉજવતા હતા અને ગણેશ વિસર્જનનો કોઈ રિવાજ નહોતો. લોકમાન્ય બાલ ગંગાધર તિલકે 1893માં પુણેમાં પ્રથમ વખત ગણેશોત્સવની જાહેરમાં ઉજવણી કરી હતી. પાછળથી તેમનો આ પ્રયાસ એક ચળવળ બની ગયો અને આ ગણેશોત્સવ આઝાદીની ચળવળમાં લોકોને એક કરવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી. આજે ગણેશોત્સવે વિરાટ સ્વરૂપ ધારણ કર્યું છે. વિવિધ ક્રાંતિકારીઓએ પણ પત્રકારત્વ દ્વારા સ્વદેશી, સ્વરાજ્ય અને સ્વતંત્રતાના વિચારોને સામાન્ય લોકો સુધી પહોંચાડવાનું કામ કર્યું હતું. લોકમાન્ય તિલક એક ક્રાંતિકારી પત્રકાર હતા, જેમણે પત્રકારત્વ અને સ્વતંત્રતા અને સ્વદેશીની ચળવળને એકબીજાના પૂરક તરીકે વિકસાવી હતી.
લોકમાન્ય તિલક પત્રકારત્વ જગત માટે પ્રેરણારૂપ છે જેમણે પત્રકારત્વનો ઉપયોગ તેના ઉદ્દેશ્યો અને જાહેર સેવાને પ્રાપ્ત કરવા માટે એક મુખ્ય સાધન તરીકે કર્યો હતો. આવા લોકોમાં લોકમાન્ય બાળ ગંગાધર તિલકનું નામ આગવી રીતે લેવાય છે. ‘લોકમાન્ય’ તિલક પણ નીડર તંત્રી હતા. તેમણે કેસરી અને ‘મરાઠા’ અખબાર શરૂ કર્યા. તિલકના લેખો સ્વતંત્રતા પ્રેમીઓમાં નવી ઉર્જા ફેલાવતા હતા. આ માટે તેમને અંગ્રેજોએ ઘણી વખત જેલમાં પણ મોકલ્યા હતા, જો કે તેઓ કોંગ્રેસ પાર્ટીના સભ્ય હતા, પરંતુ ઘણી વખત તેમણે તેમની પાર્ટીની નીતિઓ વિરુદ્ધ પણ લખ્યું હતું. તિલકને કોંગ્રેસના મધ્યમ નેતાઓના વિરોધનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. મહાત્મા ગાંધીએ લોકમાન્યને આધુનિક ભારતના સર્જક અને પંડિત નેહરુને ભારતીય ક્રાંતિના પિતાના બિરુદથી સન્માનિત કર્યા હતા.
એપ્રિલ 1916માં બાલ ગંગાધર ટિળકે(Bal Gangadhar Tilak) “ઇન્ડિયન હોમ રૂલ લીગ”ની શરૂઆત કરી. તેમનું પ્રખ્યાત સૂત્ર હતું ‘સ્વરાજ મારો જન્મસિદ્ધ અધિકાર છે અને તે હું મેળવીશ’. સપ્ટેમ્બર 1916માં, એની બેસન્ટે મદ્રાસમાં હોમ રૂલ લીગની શરૂઆત કરી. બાળ ગંગાધર તિલકનું અવસાન 1 ઓગસ્ટ, 1920ના રોજ થયું હતું.
