પૌરાણિક કથાઓથી લઈને ઘણી હિન્દી ફિલ્મો અને સિરિયલોમાં સાપની નજીક ‘નાગમણી’નો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. એવો દાવો કરવામાં આવે છે કે કિંગ કોબ્રા જેવા સાપની અમુક પ્રજાતિઓના મગજમાં ચોક્કસ ઉંમર પછી રત્ન બને છે. તે અમૂલ્ય છે અને જે તેને પ્રાપ્ત કરે છે તે અપાર સંપત્તિ અને કીર્તિનો માલિક બને છે. પણ શું ખરેખર એવું છે? શું ‘નાગમણી’ જેવી કોઈ વસ્તુ છે? વિજ્ઞાન શું કહે છે…
એવું માનવામાં આવે છે કે જ્યારે સ્વાતિ નક્ષત્ર દરમિયાન વરસાદના ટીપા કિંગ કોબ્રાના મુખમાં પ્રવેશ કરે છે, ત્યારે નાગમણી બને છે. નાગમણી કિંગ કોબ્રાના હૂડમાં રચાય છે. કહેવાય છે કે નાગમણીને ભગવાન શિવના આશીર્વાદ મળે છે. કોબ્રા તેને ક્યારેય તેના હૂડમાંથી બહાર કાઢતો નથી.
ભૂસ્તરશાસ્ત્ર અનુસાર, નાગમણિ પાસે સાપ હોવાનો મામલો ઘણો વિવાદાસ્પદ છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે સાપના માથાની અંદર રત્ન અથવા મોતી બનવાના વિચારનો કોઈ વૈજ્ઞાનિક આધાર નથી અને તે કદાચ લોકવાયકા અને અંધશ્રદ્ધાનું પરિણામ છે.
વૈજ્ઞાનિકોના મતે માણસોની જેમ સાપમાં પણ પિત્તાશયની પથરી હોય છે. મોટા પથ્થરોમાંથી પણ પથ્થરના ટુકડા નીકળે છે. આવી સ્થિતિમાં, શક્ય છે કે પત્થરોને કારણે બનેલો પથ્થર સાપના શરીરમાંથી નીકળી ગયો હોય અને તેને ભૂલથી ‘મણિ’ સમજી લેવામાં આવ્યો હોય, અને પછી આ ખોટી માન્યતા પ્રચલિત થઈ.
IFS ઓફિસર સુધા રમને એક ટ્વીટમાં નાગમણિ પાસે સાપ હોવાની વાતને સંપૂર્ણ દંતકથા ગણાવી છે. તેણી લખે છે કે અન્ય પ્રાણીઓની જેમ સાપ પણ માંસ અને હાડકાંથી બનેલા છે. તેમના શરીરમાં કોષો અને સ્નાયુઓ પણ હોય છે. આવો કોઈ રત્ન કે અન્ય કોઈ કિંમતી પથ્થર નથી. અને સાપ પણ કોઈને હિપ્નોટાઈઝ કરી શકતા નથી. નાગમણી જેવી ગેરમાન્યતાઓને કારણે દર વર્ષે હજારો સાપના મોત થઈ રહ્યા છે.
SCI-ART LAB પર પ્રકાશિત થયેલા અહેવાલમાં, ડૉ. કૃષ્ણા કુમારી ચલ્લા પણ નાગમણીના દાવાને રદિયો આપે છે. તેણી લખે છે કે નાગમણી કે વાઇપર સ્ટોન કે સ્નેક પર્લ જેવી કોઈ ચીજ નથી, બલ્કે તે પ્રાણીનું હાડકું કે પ્લેન સ્ટોન છે, જેનો આફ્રિકા, દક્ષિણ અમેરિકા, ભારત અને અન્ય દેશોમાં સાપ કરડવાની લોક દવા તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. માં આ પરંપરા 14મી સદીથી ચાલી રહી છે અને લોકો તેને નાગમણી કહે છે.
